Ja, ik was laaggeletterd. Maar noem mij nooit analfabeet!
Laaggeletterden kunnen vaak wel een klein beetje schijven, vaak vol met spelfouten zoals ‘zjam’ in plaats van jam. De zinnen zijn heel simpel, die bestaan meestal uit niet meer dan drie woorden. Lezen gaat op groep-3-niveau: alleen eenvoudige woorden. Maar een analfabeet kan helemaal niet lezen en schrijven. Veel analfabeten voelen zich daardoor minder dan laaggeletterden. De schaamte en het stilzwijgen zijn nog groter.
Ik spreek uit ervaring, een oud-klasgenoot vertelde me ooit dat hij niet snapte waar ik me druk om maakte: “Als ik kon wat jij kan, was ik nooit aan deze cursus begonnen.”
Hij was analfabeet en ik laaggeletterd. Hij snapte niet waarom ik nog naar de cursus moest: ik kende de letters toch al? Maar ik begreep moeilijke woorden, lange woorden en lange zinnen niet.
Als ik ambassadeur word van de Stichting Lezen en Schrijven geef ik een van mijn eerste interviews aan een mevrouw van een krant. Ik voel me vereerd. De koffie en cake staan klaar. Voor mij is een eerste indruk heel belangrijk en hoewel ik niet veel geld heb, wil ik wel een goede gastheer zijn. Ze is precies op tijd en er volgt een spontaan gesprek.
Deze dame weet helemaal niets van laaggeletterdheid af. Dus moet ik geduldig uitleggen wat een analfabeet en wat een laaggeletterde is. Voor mij een goede vuurdoop.
Enige tijd later lees ik het artikel in de krant. Nu kan ik nog niet goed begrijpend lezen, maar wat ik lees maakt me misselijk. Het is alsof er een gat in mijn maag ontstaat, waardoor ik in de stress schiet. Meteen roep ik Edith. Ze leest het artikel hardop en nu word ik echt boos, verdrietig en misselijk. Er schiet een waas van woede voor mijn ogen. Half huilend sta ik te schreeuwen tegen Edith. Wel twee uur lang. Wat doet het pijn om die woorden te lezen en te horen. Ik word in het artikel afgeschilderd als een analfabeet en de feiten kloppen voor geen meter. Ze heeft mijn woorden verdraaid. Ik voel me naar beneden gehaald. Nog meer dan ik ben. De woorden me raken rechtstreeks mijn hart en ik voel me weer die loser achterin de klas, die niet mee kan, die niet geholpen wordt thuis, die zich overal een verschoppeling voelt, die te min is voor alles en iedereen, die niets kan. Ik voel me besmeurd, omdat ze mijn vertrouwen heeft geschaad. Ik toon mijn kwetsbaarheid omdat ik toch vind dat de lezers recht op de waarheid hebben. Leg ik mijn ziel en zaligheid bloot, maakt deze dame er iets sensationeel van. Dit is mijn eerste slechte ervaring met de pers. Het duurt nog een paar dagen voor ik weer mezelf ben.
Het is jaren geleden, maar als een schaafwond die steeds opengaat, wanneer iemand me weer neerzet als een analfabeet. Ik begrijp inmiddels dat ze het goed bedoelen en ik corrigeer ze nu meteen.
Ook in de landelijke politiek zijn er mensen die maar wat roepen, zonder na te denken of zich er in te verdiepen wat laaggeletterd betekent. De term ‘jip-en-janneketaal’ is goed bedoeld, maar het is denigrerend, omdat je ons vergelijkt met een 6- of 7-jarig kind. Gelukkig is er een groeiende groep mensen die meer voor deze kwetsbare groep opkomt en er ook wat mee doet. Verdiep je er nu eens echt met zijn allen in en begin waar je moet beginnen. In de eerste groep of zelfs nog eerder. Wat de doelgroep van laaggeletterden betreft: wees eens lief en help hen om verder te komen. Leer ze bijvoorbeeld omgaan met een pc, Engels of een mobiele telefoon.